سْپِنـْـتـَه آرمَئیتی از دو بخش «سپنته» یا «سپند» به مانک پاک و مقدس و «آرمئیتی» به معنی فروتنی و بردباری تشکیل شده است و معنی این دو با هم فروتنی ِپاک و مقدس است.
این واژه در پهلوی «سپندارمت»(SpandArmat) و در فارسی «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و «اسفند» شده است.
«سپندارمز» یا «سپنتا آرمئیتی» ایزد بانوی زمین است و جشن اسفندگان یادآور این امشاسپند سودرسان است.
آرمئیتی را فروتنی، بردباری و فرمانبرداری معنا کرده‌اند و این امشاسپند نماد و نشانه‌ای از این معانی و افزودن بر آن، ایمان و فداکاری و مهر و محبت دانسته‌اند که یاری‌رسان و پشتیبان زنان نیک و پارسا به شمار می‌رود.
آیین بزرگداشت این ایزد بانو و جشن اسفندگان هم‌اکنون در 29 بهمن ماه برگزار میشود و در ایران باستان در روز پنجم از ماه اسفند بود. چون سپندارمز یا سپندارمزد نام پنجمین روز از روزهای ماه است. ولی امروزه بدلیل اینکه 6 ماه اول سال 31 روز است این جشن 6روز در تقویم رسمی کشور عقب می اید تا در گاهشماری بر مبنای نام روزها روز اسفند از ماه اسفند جشن اسفندگان باشد.
ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه آورده‌است: «اسفندارمز فرشته موکل بر زمین است…
سپندارمز در ماه سپندارمز به جهت یکی شدن نام روز با ماه عید زنان بوده‌است و مردان به زنان هدیه می‌دادند.
این رسم در شهرهایی چون اصفهان، ری و پهله و شهرهای مرکزی و غرب ایران باقی‌مانده‌است و به فارسی مزدگیران گویند.» چنان‌که بیرونی نیز اشاره کرده‌است، سپاس و ستایش مادران و زنان از ویژگی‌های اسفندگان است. در این روز زنان و مادران لباس نو می‌پوشند و انجام کارهای خانه بر عهده پدران و فرزندان پسر است زنان در این روز کار را تعطیل می‌کردند و اداره امور منزل بر عهده مردان بود.این روز را «جشن مزدگیران » می گفتند و مردان به زنان مزد یا هدیه می دادند.. و از سوی دیگر سپنته آرمئیتی در نقش مادی خود نگهبان زمین شناخته‌می‌شود و این به دلیل ویژگی‌های مشترک زمین با زن مانند زایندگی، فروتنی، مهربانی، بردباری و مهر و محبت شایسته است. سپندارمز، روز زن و زمین نامیده میشود. پس هم‌اکنون در گاهشماری خورشیدی با روز بیست و نهم ماه بهمن برابر شده است و برای گرامیداشت زمین و زن گرفته میشود .
این جشن به نام‌های دیگر نیز نامبردار بوده؛ جشن مزدگیران، مژده‌گیران و گژدم. این جشن به جشن زنان نیز معروف بوده و زنان در این روز از همسران خود هدایایی دریافت می‌کردند.
روز از همسران خود هدایایی دریافت می‌کردند.
ایزدبانوی سپندارمذ، در اندیشهی جهانیان بسیار اثر گزار بوده است ستایش زن و عشق هنگامی به ادبیات اروپایی (و اندک اندک به فرهنگ آنان) راه یافت که اروپاییان در جنگ‌های صلیبی با فرهنگ ایرانی آشنا شدند.
امروزه در جهان جشنی به عنوان ولنتاین در کنار اسفندگان برگزار میشود. این دو جشن به لحاظ زمان‌بندی و برخی از درون‌مایه‌ها به یکدیگر شباهت دارند. ولنتاین از یک جریان عاشقانه در بعد از میلاد سرچشمه گرفته، اما جشن اسفندگان یادگاری بسیار کهن از اسطوره‌های زایش و باروری است. مقایسه کردن این دو جشن برای نگارنده انجام پذیر نیست. اما تصور می‌کنم مردمانی با فرهنگ و اندیشهی غنی و توانا شایسته است جشنی به بزرگی فرهنگشان برای زمین و زن (همسر)، این دو عنصر سودمند برگزار کنند. ایرانیان که سپاسداری را از بایسته‌های زندگانی شمرده در این راه از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کنند و باید برای سپاسداری از جایگاه زن و مادر هستی آموزش و فرزندان این خاک و بوم و به یاد کوشش‌های بیوقفه زنان و مادران، این جشن را پاس دارند.
