نکاتی که در برنامه سوم و چهارم توسعه در خصوص لزوم اجرای طرح مالیات برارزش افزوده مورد تاکید و توصیه قرارگرفته است، بزودی با اجرای قانون مالیات برارزش افزوده که هم اکنون سیرنهایی تصویب را در مجلس شورای اسلامی می گذراند، محقق می شود .
باتوجه به اینکه به موعد اجرای این قانون نزدیک می شویم، تعریف ساده وشناساندن آن به همه مردم که بزودی عده زیادی از آنان مودیان مالیات برارزش افزوده خواهندشد ، ضرورت بیشتری پیدا می کند . نکته ای در تعریف ارزش افزوده در همه کتب اقتصاد کلان مشترک است و برآن اتفاق قول وجود دارد، این است که ارزش افزوه عبارت است از مابه التفاوت ستانده وداده . برمبنای این تعریف از ارزش افزوده ، نوعی مالیات بر مصرف طراحی شده که هم اکنون در بیش از 140کشور جهان تحت عنوان مالیات برارزش افزوده به اجرا درآمده است . در ایران پرداخت مالیات برمصرف به شکلی که بطور مستقیم توسط مصرف کنندگان به فروشندگان پرداخت گردد و فروشندگان این مالیات ها را به نیابت از طرف دولت جمع آوری کنند و سپس آن را در اختیار سازمان امورمالیاتی قرار دهند، تاکنون وجود نداشته است؛ البته این بدان معنا نیست که ایرانیان همه مایحتاج خود را بدون پرداخت انواع مالیات های غیرمستقیم تامین می کنند. برعکس مصرف کنندگان ایرانی برای خرید فرآورده هایی چون نفت ، نوشابه ، سیگار، خاویار، الکل طبی وصنعتی ، اتومبیل ، تلفن ، نوارضبط صوتی وتصویری ، فولاد وسیمان وبرای خرید خدماتی مانند ارتباط تلفنی ، تلفن همراه ، شماره گذاری موقت ونقل وانتقال اتومبیل وشناورها ، بطور غیرمستقیم مالیات برمصرف پرداخت می کنند . همچنین خریداران کالاهای وارداتی نیز برای صدها نوع کالاهای وارداتی ، حقوق گمرکی وسود بازرگانی ومالیات های غیرمستقیم مربوط به آن را می پردازند. این مالیات ها برحسب وضعیت کشش منحنی های تقاضا وعرضه در موارد بسیاری معمولا به بخشی از مصرف کنندگان تعلق می گیرد . مالیات برارزش افزوده در واقع نوعی مالیات بر فروش کالا وخدمات چند مرحله ای است که در طی مراحل زنجیره واردات ، تولید- توزیع ومصرف با نرخ مالیاتی ثابت غیرتصاعدی اعمال می شود؛ ولی در نهایت تنها مصرف کنندگان نهایی ، تنها پرداخت کننده واقعی آن هستند . مبنای محاسبه این مالیات بهای کالاوخدماتی است که یا درداخل تولید می شوند ویا به کشور وارد می شوند و فروشندگان و ارائه کنندگان خدمات برای آنها صورتحساب صادر می کنند . در این نظام مالیاتی هر یک از ارائه دهندگان کالاوخدمات که در این نظام مالیاتی از نظر دولت، مودیان مالیاتی تلقی می شوند ، مکلف به نگهداری دفاتر حسابداری ودر هنگام فروش مکلف به تهیه وصدور صورتحساب هستند ،در صورتحساب های صادره بایستی مشخصات طرفین معامله ، مشخصات کامل کالا همراه با قیمت ومالیات آن در ستون های مربوط ، در چند نسخه ثبت شده باشد. در هریک از زنجیره به هم پیوسته تولید - توزیع ، هریک از بنگاه های اقتصادی در زمان خرید مواد اولیه و یا سایر کالاهای مورد نیاز بهای کالای خریداری شده بعلاوه مالیات برارزش افزوده ( که بصورت درصد ثابتی از بهای کالاست ) را به فروشنده کالا می پردازد. با توجه به اینکه در این نظام اقتصادی ، فعال اقتصادی نبایستی خود مالیاتی پرداخت کند وبایستی مالیات تنها از مصرف کننده نهایی اخذ شود . فعالان اقتصادی ، مالیات پرداختی بابت اولیه وسایرکالاها را از وجوه مالیات دریافتی از خریداران کالاها ودریافت کنندگان خدمات خود کسر و تنها مابه التفاوت را به خزانه دولت می پردازند . به این ترتیب هرفعال اقتصادی تنها به میزان ارزش افزوده ای که بوسیله کارگاهش ایجاد می شود مالیات به حساب دولت واریز می کند و عمل انتقال مالیات از هر عنصر زنجیره تولید- توزیع به بعد تا زمانی که مالیات به مصرف کننده نهایی اصابت می کند ، ادامه پیدا می کند. در نهایت مصرف کننده نهایی که حلقه آخر زنجیره تولید ، توزیع مصرف است کل مالیات را که در مراحل مختلف زنجیره توسط عناصر تولید ، توزیع انباشته شده پرداخت می کند . در مالیات برارزش افزوده ، عاملین اقتصادی از تولیدکننده گرفته تا خرده فروش هیچ گونه مالیاتی را از حساب خود پرداخت نمی کنند وهر مودی مالیات برارزش افزوده ، در زنجیره تولید - توزیع ، فقط مالیات را به عامل بعدی منتقل می کنند تا در نهایت به مصرف کننده نهایی برسد. با توجه به اینکه کل مالیات پرداختی مودی بابت نهاده‌ها بعنوان اعتبار مالیاتی وی به او مسترد می شود ، سیستم مالیات برارزش افزوده مبتی برعدم انباشت مالیات است . یعنی بابت هرکالا ، در مجموع فقط به میزان بهای محصول نهایی مالیات پرداخت می شود . براساس ماده قانونی تصریح شده در قانون مالیات برارزش افزوده، ماخذ محاسبه مالیات ، بهای کالا یا خدمت مندرج در صورتحساب خواهد بود . در مواردی که صورتحساب موجود نباشد ویا از ارائه آن خودداری شود و یا بموجب اسناد و مدارک مثبته احراز شود که ارزش مندرج درآنها واقعی نیست ، ماخذ محاسبه مالیات بهای روز کالا یا خدمات به تاریخ روز تعلق مالیات می باشد.
